Fundacja rodzinna – nowy sposób na zabezpieczenie sukcesji pokoleniowej w biznesie

Jaki jest cel powołania fundacji rodzinnej? Dla kogo jest fundacja rodzinna?

Możliwość utworzenia fundacji rodzinnej jest przede wszystkim odpowiedzią na potrzeby środowiska firm rodzinnych, które potrzebuje skutecznych instrumentów w celu zapewnienia sukcesji pokoleniowej oraz przekazania prowadzenia biznesu następcom prawnym. Dotychczasowe rozwiązania przewidziane w polskim prawie (m.in. zarządca sukcesyjny osoby prowadzącej działalność gospodarczą, instytucje prawa spadkowego) nie realizowały kompleksowo tych potrzeb.

Fundacja jest tworzona w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów fundacji. Idea fundacji rodzinnej opiera się na oddzieleniu działalności biznesowej od kwestii rodzinnych. Fundacja ma realizować funkcję „skarbca rodzinnego” oraz zabezpieczać status materialny przyszłych pokoleń poprzez realizowanie świadczeń na rzecz beneficjentów fundacji. Majątek rodzinny, który jest związany z działalnością biznesową i generuje przychody (np. akcje, udziały, nieruchomości), modelowo jest wnoszony do fundacji przez jej fundatorów, w wyniku czego fundacja staje się jego właścicielem, jest odpowiedzialna za zarządzanie nim, przy jednoczesnym obowiązku realizowania świadczeń na rzecz beneficjentów fundacji. Konstrukcja taka pozwala zabezpieczyć majątek rodzinny na wypadek śmierć założyciela firmy rodzinnej, będącego fundatorem fundacji, oraz zapobiega podziałowi i rozdrobnieniu tego majątku.

Kto zakłada fundację rodzinną? Jak założyć fundację?

Fundację rodzinną zakłada fundator. Fundatorem fundacji może być tylko osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Możliwe jest również założenie fundacji przez więcej niż jednego fundatora (z wyjątkiem fundacji ustanawianej w testamencie). Do założenia fundacji wymagane jest:

a) złożenie przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie;

b) ustalenie statutu przez fundatora;

c) sporządzenie spisu mienia wnoszonego do fundacji przez fundatora;

d) ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut;

e) wniesienie przez fundatora funduszu założycielskiego przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo wniesienie funduszu założycielskiego w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie;

f) wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych (z momentem wpisu do rejestru fundacja nabywa osobowość prawną).

Czy fundacja może prowadzić działalność gospodarczą?

Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację rodzinną jest dopuszczalne, ale tylko w ograniczonym zakresie. Dotyczy to m.in. najmu, dzierżawy lub udostępnienia mienia fundacji do korzystania (np. nieruchomości), przystępowania do spółek i funduszy inwestycyjnych, nabywania i zbywania papierów wartościowych, jak również udzielania pożyczek spółkom handlowym, w których fundacja jest wspólnikiem, oraz beneficjentom fundacji.

Wyposażenie fundacji w majątek.

Fundator fundacji wnosi do fundacji majątek na pokrycie funduszu założycielskiego. Minimalna wymagana wartość tego majątku to 100.000 zł. W związku z tym, że funkcją fundacji jest zabezpieczenie dotychczasowej działalności biznesowej fundatora, przeniesieniu najczęściej podlegać będą aktywa związane z tą działalnością oraz generowaniem przychodów, m.in. nieruchomości, przedsiębiorstwo, udziały, akcje lub inne papiery wartościowe.

Kim są beneficjenci fundacji? Jakie świadczenia fundacja może realizować na rzecz beneficjentów?

Beneficjentami fundacji są osoby, które są uprawnione do uzyskania określonych świadczeń od fundacji. Krąg beneficjentów lub sposób ich ustalenia wskazywany jest w statucie fundacji. Beneficjentami mogą być osoby fizyczne lub organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego. Beneficjentem mogą być osoby z rodziny fundatora lub spoza kręgu rodziny. Beneficjentem fundacji może być również sam fundator.

Beneficjenci są uprawnieni do uzyskiwania świadczeń od fundacji. Świadczenia mogą mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. Zakres uprawnień beneficjenta określany jest w statucie fundacji. Możliwe jest np. zastrzeżenie, że świadczenia pieniężne są wypłacane beneficjentowi tylko na określony cel (np. cele edukacyjne, leczenie, zakup nieruchomości itd.). Świadczenie od fundacji może być również warunkowe (np. wypłata świadczenia na rzecz beneficjenta uzależniona od ukończenia studiów).

Kto zarządza fundacją? Jakie są organy fundacji?

Fundacja jest zarządzana i reprezentowana przez zarząd. Zarząd składa się z 1 lub większej ilości członków. O ile statut nie stanowi inaczej, powołania i odwołania członka zarządu dokonuje fundator, a po śmierci fundatora – rada nadzorcza, jeżeli została ustanowiona. W przypadku śmierci fundatora i braku rady nadzorczej powołania i odwołania członka zarządu dokonuje zgromadzenie beneficjentów. W przypadku fundacji ustanawianej w testamencie, fundator określa w nim osobę albo osoby, które zostaną powołane do pełnienia funkcji członka albo członków pierwszego zarządu. Zadaniem zarządu jest przede wszystkim reprezentowanie oraz prowadzenie spraw fundacji, realizacja celów fundacji określonych w statucie, dbanie o płynność finansową fundacji, jak również realizacja świadczeń na rzecz beneficjentów fundacji.

Organami fundacji są ponadto rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów, przy czym ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe, tylko jeśli fundacja posiada więcej niż 25 beneficjentów. Zasady powoływania i odwoływania członków rady nadzorczej są analogiczne jak przy zarządzie. Rada pełni funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania prawa i postanowień statutu, przy czym statut może rozszerzyć kompetencje rady.

Jeśli chodzi o zgromadzenie beneficjentów, to składa się ono z beneficjentów, którym w statucie przyznano prawo do uczestnictwa w nim. Do zadań zgromadzenia należy m.in. rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy oraz podział lub pokrycie wyniku finansowego netto. Statut może również rozszerzyć kompetencje zgromadzenia, np. poprzez ustanowienie obowiązku uzyskania zgody zgromadzenia na dokonanie określonych czynności przez zarząd, np. zbycie lub nabycie udziałów, akcji i nieruchomości posiadanych przez fundację.

Kwestie odpowiedzialności za zobowiązania

Fundacja odpowiada za swoje własne zobowiązania. Za zobowiązania te nie odpowiada fundator. Fundacja odpowiada natomiast solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem, w tym z tytułu obowiązku alimentacyjnego. Fundacja odpowiada także za wykonanie powstałego po jej ustanowieniu obowiązku alimentacyjnego obciążającego fundatora. Odpowiedzialność fundacji za wskazane zobowiązania fundatora ogranicza się jednak do wartości mienia wniesionego przez fundatora do fundacji.

Kwestie podatkowe związane z działalnością fundacji

W ustawie o fundacji rodzinnej przewidziano również szereg korzystnych rozwiązań podatkowych. Do najważniejszych z nich zaliczają się: neutralność podatkowa na gruncie podatku dochodowego w zakresie wniesienia majątku do fundacji, zwolnienie podmiotowe fundacji z podatku CIT w zakresie przychodów z działalności gospodarczej, która jest dopuszczalna na podstawie przepisów ustawy o fundacji rodzinnej, podatek CIT w wysokości 15% płatny przez fundację dopiero wskutek wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów fundacji oraz zwolnienie beneficjentów z tzw. grupy 0 (wskazanej w ustawie o podatku od spadków i darowizn – m.in. małżonkowie, zstępni, wstępni, rodzeństwo) dotyczące podatku PIT w zakresie przychodów stanowiących otrzymane od fundacji świadczenia. Na dzień 7 kwietnia 2023 r. prowadzone są kolejne prace legislacyjne, które dotyczą m.in. kwestii opodatkowania fundacji rodzinnych, w związku z czym niewykluczone są dalsze zmiany w tym zakresie.

Kwestie sprawozdawcze

Fundacja podlega obowiązkowi sporządzenia sprawozdania finansowego na zasadach określonych w ustawie o rachunkowości. Fundacja podlega również audytowi na zasadach opisanych w ustawie o fundacji rodzinnej. Audyt jest realizowany przez firmę audytorską lub zespół audytorów. Audyt przeprowadza się raz na 4 lata, przy czym w odniesieniu do fundacji, której sprawozdanie finansowe podlega badaniu zgodnie z ustawą o rachunkowości, audyt przeprowadza się corocznie przed zatwierdzeniem sprawozdania finansowego.

Kiedy będzie można założyć fundację rodzinną?

Ustawa o fundacji rodzinnej wchodzi w życie w dniu 22 maja 2023 r. i z tym dniem będzie możliwe założenie fundacji.

Jeśli są Państwo zainteresowani tematyką fundacji rodzinnej w celu zapewnienia sukcesji pokoleniowej w biznesie, zapraszamy do kontaktu – lsw@lsw.com.pl

Autor: Michał Klimowicz, adwokat w LSW.