W ramach każdej transakcji z elementem zagranicznym pojawiają się dwa istotne pytania:
– jakie prawo będzie miało zastosowanie do umowy (pytanie o prawo właściwe) oraz sądom?,
– jakiego kraju powierzone zostanie rozstrzyganie ewentualnych sporów (pytanie o jurysdykcję)?
Najlepiej, jeśli odpowiedź na oba pytania jest znana od początku. Z różnych powodów jednak niejednokrotnie negocjacje prawa właściwego i jurysdykcji odsuwane są, na końcowy etap uzgadnia postanowień umowy. Zagadnienie wyboru prawa właściwego dla umowy zawieranej między podmiotami z różnych krajów bywa niewygodne, ponieważ zdarza się, że dotyka zagadnienia pozycji negocjacyjnej i siły stron. W praktyce umowa niejednokrotnie poddawana jest prawu tej strony, która ma przewagę negocjacyjną.
Często problem prawa właściwego rozwiązywany jest przez przyjęcie reguł, postrzeganych jako neutralne i wiarygodne, kraju trzeciego. W takim przypadku najczęstszym wyborem jest prawo angielskie (bywa to charakterystyczne dla całych branż jak przykładowo: bankowość i shipping, niezależnie od pochodzenia stron transakcji) lub prawo amerykańskie. Rzadziej prawo niemieckie lub francuskie. Prawo polskie z różnych powodów nie jest popularnym wyborem w umowach międzynarodowych.
Prawo właściwe z reguły negocjowane jest bez rzeczywistego porównania przez strony, który system prawny jest dla nich korzystniejszy. Preferowane jest zazwyczaj prawo własne, czyli reguły postrzegane jako znane. Podobnie w przypadku wyboru sądu. Rzadko przeprowadzana jest faktyczna analiza systemów sądownictwa poszczególnych krajów. Bywa, że uczestnicy obrotu obawiają się stronniczości sądów kraju obcego. Ewentualnie liczą na przychylność sądów własnego kraju.
Uzgadnianie postanowień o prawie właściwym wiąże się wiec z takimi pozaprawnymi czynnikami jak obawa przed nieznanym systemem, obawa przed stronniczością zagranicznych organów oraz siłą negocjacyjną. Tymczasem przy wyborze prawa właściwego kluczowymi merytorycznymi czynnikami wymagającymi oceny są: akceptacja (bądź jej brak) ryzyka poniesienia dodatkowych kosztów doradztwa prawnego za granicą (koszty prawne) oraz zagadnienie wykonalności wyroku rozstrzygającego ewentualny spór (wykonalność wyroku).
Wybór prawa obcego i sądów zagranicznych może pociągnąć konieczność poniesienia dodatkowych kosztów doradztwa prawnego. W pierwszej kolejności są to dodatkowe koszty powstające już na etapie negocjowania umowy związane z zaangażowaniem prawników zagranicznych. W okresie późniejszym mogą pojawić się koszty związane z prowadzeniem sporu za granicą.
Ocena wykonalności ewentualnego wyroku jest dość skomplikowanym zadaniem wymagającym uwzględnienia kilku czynników. Czy bardziej prawdopodobne jest, że będę dochodzić roszczeń, czy bronić się przed roszczeniami drugiej strony? Gdzie będzie wykonany ewentualny wyrok? Gdzie znajduje się majątek stron? Czy wybór sądów danego kraju ułatwi czy utrudni polubowne rozwiązanie sporu?
Może być tak, że w danych okolicznościach korzystniejsze jest wybranie sądów kraju kontrahenta, ponieważ w tym kraju znajduje się przedmiot ewentualnego sporu lub majątek, z którego będzie prowadzona egzekucja. Każdy przypadek jest inny, niezależnie jednak od tego należy zawsze zweryfikować, czy zgodnie z odpowiednimi przepisami z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego wyrok właściwego sądu zostanie wykonany przez organy kraju, w którym najprawdopodobniej będzie on egzekwowany.
Dobrą praktyką jest, aby postanowienia o wyborze prawa właściwego i jurysdykcji znalazły się w każdej umowie z elementem zagranicznym. Są jednak sytuacje, kiedy strony z różnych powodów wolą pozostawić kwestię prawa właściwego poza umową (z reguły z braku możliwości wypracowania kompromisowego rozwiązania). Jak z każdego prawa, również z tego do uzgodnienia prawa właściwego, można skorzystać albo nie. Decyzja taka powinna być jednak podejmowana jako wyjątek, nie reguła, ze zrozumieniem i świadomą akceptacją ryzyka niepewności prawa właściwego i potencjalnego sporu w tym zakresie. W braku dokonania wyboru przez strony, prawo właściwe zostanie ustalone przez sąd w oparciu o przepisy prawa prywatnego międzynarodowego. Przepisy te są jednak skomplikowane i często nie dają jednoznacznej odpowiedzi. Dokonanie wyboru prawa minimalizuje ryzyko, że w przypadku sporu na tle wykonania umowy pojawi się dodatkowy spór o prawo właściwe. Istotne jest również to, że dokumentacja stworzona jest od początku pod kątem jednoznacznie wybranego prawa właściwego. Jasność co do prawa właściwego daje więc względną pewność co do treści stosunków prawnych stron i przewidywalność, co ma fundamentalne znaczenie w każdej umowie.
Autorka: Magdalena Frąckowiak – Adwokat, Solicitor w LSW.
T: 668 926 533