Koniec roku to dobry czas na dokonanie krótkiego audytu, czy aby przypadkiem nasze roszczenia majątkowe względem kontrahentów lub roszczenia majątkowe kontrahentów względem nas, nie ulegają przedawnieniu.
Czym jest i po co jest przedawnienie?
Przedawnienie (kiedyś zgrabnie zwane dawnością) to okoliczność, która daje dłużnikowi możliwość niespełnienia roszczenia majątkowego wierzyciela, jeżeli upłynie określony w ustawie czas. Głównym powodem jej istnienia są stabilizacja i zapewnienie pewności obrotu. Nie bez znaczenia jest tu także próba uniknięcia trudności dowodowych w przyszłości, jakie mogą wiązać się z danym roszczeniem i być spowodowane samym upływem czasu. Bywa przecież i tak, że dłużnikowi po wielu latach może być ciężko udowodnić wykonanie jego zobowiązania, a wierzycielowi udowodnić zasadność jego żądań. Ponadto brak instytucji przedawnienia lub bardzo długie okresy przedawnienia, prowadziłyby do nieuzasadnionej przewagi bezczynnych wierzycieli.
Jakie są ogólne terminy przedawnienia i kiedy rozpoczynają swój bieg?
Termin przedawnienia wynosi zazwyczaj sześć lat. Termin ten rozpoczyna bieg od chwili wymagalności roszczenia. Obok sześcioletniego terminu przedawnienia, jest też drugi ogólny termin przedawnienia wynoszący trzy lata. Trzyletni termin ma zastosowanie do roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz roszczeń o świadczenia okresowe.
Kiedy kończy się bieg terminu przedawnienia?
Bieg przedawnienia, jeżeli jest dłuższy niż dwa lata, kończy się z ostatnim dniem roku kalendarzowego.
Tytułem przykładu:
- 3-letni termin przedawnienia, który rozpoczął bieg 20 grudnia 2022 r., upłynie 31 grudnia 2025 r., a nie 20 grudnia 2025 r.
- 6-letni termin przedawnienia, który rozpoczął bieg 20 grudnia 2022 r., upłynie 31 grudnia 2028 r., a nie 20 grudnia 2028 r.
W praktyce zatem, terminy przedawnienia wynoszące więcej niż dwa lata, będą w znaczącej liczbie przypadków zawsze dłuższe niż pełne lata kalendarzowe. Każdy z nich, musi bowiem zakończyć się z końcem roku. Ułatwia to też kwestię ewentualnych obliczeń.
Co z terminami, które są krótsze niż dwa lata?
Polskie prawo przewiduje, że w przypadku wielu roszczeń terminy przedawnienia są bardzo krótkie. Gdy są krótsze niż dwa lata, to upływ terminu przedawnienia oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca. Termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia. Nie ma tu więc zastosowania reguła, zgodnie z którą jeżeli jest dłuższy niż dwa lata, kończy się z ostatnim dniem roku kalendarzowego.
Tytułem przykładu:
- 2-miesięczny termin przedawnienia, który rozpoczął bieg 13 lutego 2023 r., upłynie 13 kwietnia 2023 r., a nie 31 grudnia 2023 r.
- roczny termin przedawnienia, który rozpoczął bieg 13 lutego 2023 r., upłynie 13 lutego 2024 r., a nie 31 grudnia 2024 r.
Warto więc sprawdzić, w zgodzie z poniższą tabelą, czy nasze roszczenia nie ulegają rychłemu przedawnieniu:
| LP | TERMIN | PRZEDMIOT ROSZCZENIA | JEDNOSTKA REDAKCYJNA | USTAWA |
| terminy przedawnienia krótsze niż 6 miesięcy | ||||
| 1 | 30 dni od dnia ustąpienia z zarządu lub jego ustania | o wynagrodzenie za sprawowanie zarządu i o zwrot poniesionych w związku z zarządem wydatków | art. 110k. § 4. | Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 479 z późn. zm.). |
| 2 | 2 miesiące | roszczenia z tytułu zwłoki w przewozie, która nie spowodowała ubytku lub uszkodzenia przesyłki | art. 77. ust. 2. | Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 8). |
| 3 | 3 miesiące | odszkodowanie za szkody powstałe w trakcie robót związanych z wykonywaniem urządzeń melioracji wodnych | art. 204. ust. 1. | Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2625). |
| terminy przedawnienia wynoszące 6 miesięcy | ||||
| 4 | 6 miesięcy | roszczenie sprzedawcy do poprzedniego sprzedawcy z tytułu rękojmi | art. 5762. § 1. | Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 z późn. zm.). |
| 5 | 6 miesięcy | roszczenie o wydanie przedmiotu pożyczki | art. 722. | |
| 6 | 6 miesięcy | roszczenia zwrotne przewoźnika | art. 793. | |
| 7 | 6 miesięcy | roszczenia zwrotne spedytora | art. 804. | |
| 8 | 6 miesięcy (i 1 rok) | roszczenia wobec hotelu | art. 848. | |
| 9 | 6 miesięcy | ogólny termin przedawnienia | art. 52. | Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 462). |
| 10 | 6 miesięcy | wydanie korzyści z naruszenia zakazu konkurencji | art. 57. § 2. | Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1467 z późn. zm.). |
| 11 | 6 miesięcy | roszczenia jednego przewoźnika przeciwko innym | art. 78. | Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 8). |
| 12 | 6 miesięcy | roszczenia wobec podwykonawcy | art. 87. ust. 2 zd. 2-gie | Ustawa z dnia 23 listopada 2012 r. Prawo pocztowe (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 896 z późn. zm.). |
| 13 | 6 miesięcy | przedawnienie roszczeń z gier hazardowych | art. 21. ust. 1 | Ustawa z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 888 z późn. zm.). |
| 14 | 6 miesięcy | roszczenia indosantów między sobą i przeciw wystawcy | art. 70. ust. 3. | Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 282). |
| terminy przedawnienia wynoszące 1 rok | ||||
| 15 | 1 rok | roszczenia właściciela przeciwko posiadaczowi | art. 229. § 1. | Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 z późn. zm.). |
| 16 | 1 rok | roszczenia właściciela przeciwko użytkownikowi o uszkodzenia i nakłady | art. 263. | |
| 17 | 1 rok | roszczenia zastawnika p-ko zastawcy i na odwrót | art. 322. § 1. | |
| 18 | 1 rok | roszczenia z umowy przedwstępnej | art. 390. § 3. | |
| 19 | 1 rok | roszczenia z przepisów o cenie sztywnej, maksymalnej, minimalnej | art. 541. | |
| 20 | 1 rok | roszczenia z tytułu rękojmi | art. 568. § 2. | |
| 21 | 1 rok | roszczenia najemcy i wynajmującego | art. 677. | |
| 22 | 1 rok | roszczenia dającego w użyczenie i użyczającego | art. 719. | |
| 23 | 1 rok | roszczenia z umowy przewozu | art. 778. | |
| 24 | 1 rok | roszczenia z tytułu przewozu rzeczy | art. 792. | |
| 25 | 1 rok | roszczenia z umowy spedycji | art. 803. § 1. | |
| 26 | 1 rok | roszczenia z umowy składu | art. 8599. | |
| 27 | 1 rok | roszczenia odbiorcy przeciw przekazanemu | art. 9212. | |
| 28 | 1 rok | roszczenia posiadacza przeciwko biorącemu | art. 633. ust. 6. | Ustawa z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (t.j. Dz. U. poz. 2305). |
| 29 | 1 rok | roszczenia do przewoźnika związane z ładunkiem, wynikające z konosamentu | art. 108. § 2. | Ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 2175 z późn. zm.). |
| 30 | 1 rok | roszczenie zwrotne o sumę nadpłaconą na podstawie solidarnej odpowiedzialności statków, które zawiniły zderzenie | art. 262. § 3. | |
| 31 | 12 miesięcy | roszczenia w zw. z reklamacją | art. 93. ust. 2. | Ustawa z dnia 23 listopada 2012 r. Prawo pocztowe (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 896 z późn. zm.). |
| 32 | 1 rok | roszczenia odszkodowawcze w związku z cofnięciem lub ograniczeniem zezwolenia | art. 196. ust. 6. | Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2556). |
| 33 | 12 miesięcy | roszczenie o odszkodowanie za przerwę w świadczeniu usługi
powszechnej |
art. 108 ust. 1. | Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1648 z późn. zm.). |
| 34 | 1 rok | przedawnienie roszczeń wobec wierzyciela za zatrzymanie
statku przez kapitana |
art. 42a. ust. 3. | Ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 457 z późn. zm.). |
| 35 | 1 rok | roszczenia majątkowe pasażerów | art. 205c. ust. 7. | Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1235 z późn. zm.). |
| 36 | 1 rok | ogólny termin przedawnienia roszczeń | art. 77. ust 1. | Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 8). |
| 37 | 1 rok a tempore facti | roszczenie o odszkodowanie | art. 8. | Ustawa z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela (Dz. U. Nr 233, poz. 1955). |
| 38 | 1 rok | roszczenia posiadacza wobec indosantów i wystawcy | art. 70. | Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 282). |
| 39 | 1 rok | roszczenie o odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, na skutek wykonania względem niego w całości albo w części kary, która została zmieniona albo uchylona w wyniku wznowienia postępowania albo kasacji | art. 128. ust. 4. | Ustawa z dnia 25 września 2015 r. o zawodzie fizjoterapeuty (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 168 z późn. zm.). |
Podsumowanie
W zależności od tego, jak długi termin przedawnienia przewiduje ustawa, determinować to będzie nasze działania w celu zaspokojenia przysługujących nam roszczeń lub obrony przeciwko roszczeniom przedawnionym.
Wobec tego, że polskie prawo bardzo często przewiduje odstępstwa od ogólnej reguły, zgodnie z którą roszczenia majątkowe przedawniają się z upływem 3 lub 6 lat, należy mieć oczy i uszy dokoła głowy, a powyższą tabelę… zawsze w pobliżu swoich notatek.
Autor: Paweł Baran radca prawny w LSW.