Umorzenie udziałów w spółce z o.o. polega na definitywnym unicestwieniu udziałów, składających się na kapitał zakładowy spółki. W konsekwencji prawa udziałowe związane z umorzonymi udziałami wygasają. Co istotne, umorzenie udziałów w spółce z o.o. jest możliwe tylko po jej wpisie do rejestru oraz tylko jeśli umowa spółki taką możliwość przewiduje.

Oznacza to, że w przypadku gdy umowa spółki nie przewiduje procedury umorzenia udziałów, koniecznie jest dokonanie w pierwszej kolejności stosownej zmiany umowy spółki, przy czym pamiętajmy, że wpis zmiany umowy spółki do KRS jest wpisem konstytutywnym, a zatem dokonana zmiana będzie skuteczna dopiero z momentem jej zarejestrowania.

Przyczyny umorzenia udziałów

Przyczyny umorzenia udziałów są różne w zależności od rodzaju umorzenia. W przypadku umorzenia dobrowolnego powodem umorzenia udziałów może być np. nieposiadanie przez wspólników wystarczających środków na wykupienie udziałów wspólnika planującego odejść ze spółki. W takiej sytuacji pomocnym rozwiązaniem jest dokonanie umorzenia z czystego zysku lub poprzez obniżenie kapitału zakładowego spółki. Natomiast zupełnie inny jest cel umorzenia przymusowego oraz umorzenia automatycznego. Umorzenia te służą przede wszystkim stworzeniu mechanizmów eliminacji wspólnika ze spółki np. z uwagi na prowadzenie przez niego działalności konkurencyjnej lub brak zainteresowania sprawami spółki.

Rodzaje umorzenia udziałów

Art. 199 Kodeksu spółek handlowych wyróżnia 3 tryby umorzenia udziałów: dobrowolne, przymusowe i automatyczne. Każdy z tych trybów umorzenia jest możliwy do przeprowadzenia, o ile umowa spółki na to pozwala.

Umorzenie dobrowolne polega na nabyciu przez spółkę, za zgodą wspólnika, przysługujących mu udziałów w celu ich umorzenia. Co do zasady, umowa nabycia udziałów własnych przez spółkę w celu ich umorzenia nie różni się praktycznie niczym od zwykłej umowy zbycia udziałów, z zastrzeżeniem, że nabycie udziałów może nastąpić za wynagrodzeniem lub też nieodpłatnie, jeśli wspólnik wyrazi na to zgodę.

W celu dokonanie umorzenia dobrowolnego konieczne jest:

  1. uzyskanie zgody wspólnika, którego udziały mają zostać umorzone,
  2. podjęcie przez zgromadzenie wspólników uchwały, która powinna określać podstawę prawną umorzenia oraz wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział (chyba że wspólnik wyraził zgodę na umorzenie jego udziałów bez wynagrodzenia),
  3. zawarcie pomiędzy spółką a wspólnikiem umowy nabycia udziałów przeznaczonych do umorzenia.

Umorzenie przymusowe polega na umorzeniu udziałów wspólnika, bez jego zgody, z przyczyn określonych w umowie spółki, np. w przypadku działania na szkodę spółki poprzez naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, prowadzenia działań mających negatywny wpływ na reputację spółki. Ważne, aby umowa spółki precyzowała przesłanki oraz tryb umorzenia przymusowego w sposób eliminujący uznaniowość zgromadzenia wspólników przy ich ustalaniu.

W sytuacji zaistnienia stosownych przesłanek umożliwiających dokonanie umorzenia przymusowego konieczne jest podjęcie przez zgromadzenie wspólników uchwały określającej w szczególności podstawę prawną umorzenia oraz wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział, przy czym wynagrodzenie nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników. Co istotne, taka uchwała powinna zawierać także uzasadnienie.

Umorzenie automatyczne polega na ziszczeniu się określonego w umowie spółki zdarzeniu. W takim przypadku udział ulega umorzeniu bez powzięcia uchwały zgromadzenia wspólników.

Wysokość wynagrodzenia za umorzony automatycznie udział powinna być określona w umowie spółki. Jeżeli umowa spółki takiej regulacji nie zawiera, konieczne jest ustalenie wysokości wynagrodzenia w uchwale zgromadzenia wspólników. Podobnie jak przy umorzeniu przymusowym, wynagrodzenie nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników, przy czym wspólnik, którego udziały ulegają umorzeniu, może wyrazić zgodę na ich nieodpłatne umorzenie.

Źródło finansowania umorzenia udziałów

Uchwała umorzeniowa wskazuje źródło finansowania umorzenia. Jak to zostało już zasygnalizowane wcześniej, umorzenie udziałów może nastąpić poprzez obniżenie kapitału zakładowego spółki lub z czystego zysku (ważne – przy umorzeniu z czystego zysku wysokość kapitału zakładowego pozostaje bez zmian pomimo zmniejszonej liczby udziałów).

W przypadku obniżenia kapitału zakładowego procedura umorzeniowa zostaje znacząco wydłużona z uwagi na konieczność przeprowadzenia postępowania konwokacyjnego, tj. wezwania wierzycieli spółki do wniesienia sprzeciwu w terminie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia obniżenia kapitału zakładowego, jeżeli nie zgadzają się na obniżenie. Wierzyciele, którzy w tym terminie zgłosili sprzeciw, powinni być przez spółkę zaspokojeni lub zabezpieczeni.

Chwila i skutek umorzenia udziałów

Źródło finansowania umorzenia udziałów determinuje, kiedy umorzenie udziałów dochodzi do skutku. W przypadku umorzenia udziału z czystego zysku, jak i umorzenia nieodpłatnego do umorzenia udziałów dojdzie:

  1. przy umorzeniu dobrowolnym z chwilą nabycia udziałów przez spółkę,
  2. przy umorzeniu przymusowym z chwilą podjęcia uchwały umorzeniowej,
  3. przy umorzeniu automatycznym umorzenie następuje z mocy prawa z chwilą ziszczenia się określonego w umowie spółki zdarzenia.

Natomiast, gdy umorzenie udziałów następuje w drodze obniżenia kapitału zakładowego (niezależnie od rodzaju umorzenia), do umorzenia dojdzie z chwilą obniżenia kapitału zakładowego, tj. z chwilą wpisu do KRS uchwały zmieniającej umowę spółki w zakresie obniżenia kapitału zakładowego.

 

Autorka: Agata Kożuch – aplikant radcowski, prawnik w LSW.