Osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, podobnie jak pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, podczas przebywania na zwolnieniu lekarskim mają prawo do otrzymywania zasiłku chorobowego z ZUS.

Prawo do zasiłku przysługuje jednak tylko ubezpieczonemu przedsiębiorcy – opłacającemu co miesiąc składkę chorobową w wysokości 2,45% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe. Minimalna podstawa wymiaru składki to 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego – 3 553,20 zł w 2022 r. lub w przypadku korzystania przez przedsiębiorcę z preferencyjnych składek ZUS – 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia przez okres pierwszych 24 miesięcy. Podstawa wymiaru składki chorobowej nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia tj. 14 805,00 zł w 2022 r. Minimalna miesięczna kwota dobrowolnej składki chorobowej w 2022 roku wynosi 87,05 zł, a maksymalna 362,72 zł.

Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego w zgłoszeniu, złożonym przez przedsiębiorcę w ZUS, w terminie 7 dni od dnia rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej.

Przedsiębiorca, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby nabywa prawo do zasiłku chorobowego dopiero po 90-dniowym okresie wyczekiwania (nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego – opłacania składek chorobowych).

Składki na ubezpieczenie chorobowe są płatne do 10 dnia każdego miesiąca (działalność jednoosobowa) lub do 15 dnia każdego miesiąca (przedsiębiorcy będący jednocześnie płatnikami składek – zatrudniający innych pracowników). Konsekwencją nieterminowej zapłaty składki chorobowej  może być utrata prawa do zasiłku chorobowego na okres nie krótszy niż okres trzech miesięcy liczonych od dnia uregulowania zaległości przez przedsiębiorcę, jeżeli zaległości z tytułu składek przekroczą kwotę 1% minimalnego wynagrodzenia tj. 30,10 zł w 2022 r. i nie zostaną uregulowane w terminie 6 miesięcy od dnia powstania prawa do świadczenia.

Przedsiębiorca przebywający na zwolnieniu lekarskim może otrzymywać zasiłek chorobowy nie dłużej niż przez okres 182 dni (w przypadku ciąży lub gruźlicy – 270 dni). Do okresu pobierania zasiłku (odpowiednio 182 dni i 270 dni) nie wlicza się okresów poprzedniej niezdolności do pracy, jeżeli pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy minęło więcej niż 60 dni.

Miesięczny zasiłek chorobowy wynosi:

  • 80% podstawy wymiaru zasiłku albo
  • 100% podstawy wymiaru zasiłku, jeżeli niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży, powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów albo powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

„Ulga na start” a zasiłek chorobowy

Wielu młodych przedsiębiorców rozpoczynających prowadzenie własnej działalności gospodarczej korzysta z oferowanej przez Państwo „Ulgi na start”, co wiąże się z niższymi kosztami prowadzenia działalności gospodarczej. Przez okres pierwszych 6 miesięcy kalendarzowych prowadzenia działalności gospodarczej brak jest konieczności opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Przedsiębiorca w tym okresie niestety nie będzie mógł liczyć na zasiłek chorobowy w przypadku jakiejkolwiek niedyspozycji zdrowotnej.

Przedsiębiorcy, którzy ponownie podejmują działalność gospodarczą po upływie co najmniej 60 miesięcy kalendarzowych od jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia, również mogą skorzystać z „Ulgi na start”. Niestety, tak samo, jak w przypadku nowych przedsiębiorców, nie będą oni uprawnieni do pobierania zasiłku w razie własnej choroby.

Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej a zasiłek chorobowy

Zdarza się, że w przypadku wyjątkowych zdarzeń losowych przedsiębiorca jest zmuszony do zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej. Podejmując taki krok nie będzie on musiał opłacać ubezpieczenia chorobowego, ale tym samym nie będzie mógł się ubiegać o zasiłek chorobowy z ZUS w czasie choroby przypadającej w tym okresie (jeżeli nie podlega on innym tytułom do ubezpieczenia chorobowego).

Wznowienie wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę nie będzie wiązało się z koniecznością ponownego zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przed jej zawieszeniem dobrowolnie opłacał składki na ubezpieczenie chorobowe.

Wykonywanie czynności związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej podczas zwolnienia chorobowego

Przedsiębiorca wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.

Zgodnie z dominującym orzecznictwem sądowym, praktycznie każdy przejaw aktywności zawodowej przedsiębiorcy w czasie orzeczonej niezdolności do pracy jest traktowany jako praca zarobkowa i w konsekwencji jest podstawą do roszczeń o zwrot nienależnie pobranego zasiłku chorobowego. Pracą zarobkową jest każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, w tym pozarolnicza działalność gospodarcza, choćby nawet polegająca na czynnościach nieobciążających w istotny sposób organizmu przedsiębiorcy i zarazem pracownika pozostającego na zwolnieniu lekarskim (Wyrok SN z 5.04.2005 r., I UK 370/04, OSNP 2005, nr 21, poz. 342.).

Tylko sporadyczne i wymuszone okolicznościami wykonywanie „niektórych ubocznych czynności związanych z prowadzoną działalnością może nie być kwalifikowane jako wykonywanie pracy” i może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku. Wyrok SN z 14.12.2021 r., II USKP 100/21, LEX nr 3274933. W literaturze, jako przykład takiej dozwolonej czynności, podaje się podpisywanie dokumentów płacowych lub finansowych, czy opłacanie czynszu. (R. Sadlik, Działalność gospodarcza podczas zwolnienia przyczyną utraty zasiłku, S 2012, nr 1, s. 15-16., Wyrok SN z 1.01.2020 r., II UK 185/18 LEX nr 3220652).

Zwrot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych

Zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą ubezpieczony, otrzymując zwolnienie lekarskie z powodu niezdolności do pracy ma świadomość, że w trakcie orzeczonej niezdolności do pracy nie może wykonywać działalności zarobkowej (wyrok Sądu Najwyższego z 19 lutego 2021 r., I USKP 12/21, OSNP 2021 Nr 12, poz. 139). Z tego też powodu przedsiębiorcę, który prowadzi działalność gospodarczą w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, uznaje się za świadomie wprowadzającego organ rentowy w błąd, co do istnienia podstawy wypłaty zasiłku chorobowego. Zasiłek chorobowy wypłacony takiemu ubezpieczonemu jest świadczeniem nienależnie pobranym (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 30 września 2020 r., I UK 98/19, LEX nr 3067436; z 3 grudnia 2019 r., I UK 285/18, LEX nr 2779501 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z 15 kwietnia 2021 r., III USK 94/21, LEX nr 3182014).

Przedsiębiorca, który w okresie pobierania świadczenia z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą:

  • wykonywał pracę zarobkową lub
  • wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem

będzie zobowiązany do zwrotu otrzymanego zasiłku wraz z ustawowymi odsetkami.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych może odstąpić od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, jeżeli m.in. zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności.

Należy jednak pamiętać, że „szczególnie uzasadnione okoliczności”, o których mowa w art. 84 ust. 8 pkt 1 ustawy systemowej, muszą dotyczyć możliwości wykonania obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (wyrok SN z dnia 2 lutego 2012 r. w sprawie III UK 47/ (…), publik. LEX nr 1212060), a więc takiej sytuacji, gdy po stronie ubezpieczonego wystąpią okoliczności uniemożliwiające jego funkcjonowanie lub zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych np. związane ze stanem zdrowia, wyjątkowymi zdarzeniami losowymi.

Przełamanie dominującej linii orzeczniczej?

Przykładami aktywności przedsiębiorcy wykonywanej podczas zwolnienia chorobowego, kwalifikowanej przez sądy jako praca zarobkowa, jest m.in.: wypisywanie pracownikom polecenia wyjazdów służbowych, wystawianie rachunków, w których czynności wykonywane były przez inne osoby czy też podpisywanie faktur.

Tak restrykcyjne podejście do kwestii kwalifikowania wszelkich czynności przedsiębiorcy jako wykonywania pracy zarobkowej staje się dla przedsiębiorców, prowadzących zwłaszcza jednoosobową działalność gospodarczą, krępującym kaftanem uniemożliwiającym funkcjonowanie na rynku oraz wywiązywanie się z zobowiązań wynikających m.in. z zawartych umów.

Nadzieją na zmianę zbyt sztywnego i szablonowego podejścia ZUS i sądów jest medialne nagłośnienie lipcowego orzeczenia Sądu Najwyższego. SN uchylił wyrok kwalifikujący wystawianie comiesięcznych faktur podczas zwolnienia lekarskiego jako pracę zarobkową i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Kontrowersyjna sprawa dotyczy powódki prowadzącej w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej sklep w formie franczyzy. Powódka  z powodu wystawiania faktur w czasie choroby otrzymała decyzję ZUS nakazującą jej zwrot 23 000,00 zł pobranych tytułem zasiłku chorobowego. Zdaniem organu rentowego i sądu wystawienie faktury stanowiło realną pracę podczas choroby przedsiębiorcy.

Organ rentowy oraz sądy rozpatrujące sprawę zastosowały automatyzm polegający na szablonowym rozstrzygnięciu pomijając całkowicie fakt zobowiązania umownego przedsiębiorcy do osobistego wystawiania faktur, oraz zatrudnienie przez przedsiębiorcę pracownika przejmującego część jego obowiązków w czasie pobierania zasiłku.

Powyższe orzeczenie sądu, jak i inne, bardzo sporadycznie pojawiające się w tym obszarze, pozwalają uwierzyć, że sądy zaczną baczniej przyglądać się specyfice poszczególnych działalności gospodarczych,  a wątpliwości faktyczne będą rozstrzygane na korzyść przedsiębiorców w ramach zasady domniemania uczciwości przedsiębiorcy.

Podstawa prawna:

– Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1009 z późn. zm.).

– Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1133 z późn. zm.).

– Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 162 z późn. zm.).

– Obwieszczenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 4 listopada 2021 r. w sprawie kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w roku 2022 oraz przyjętej do jej ustalenia kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (M. P. z 2021 r. poz. 1056).

– Komunikat Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22 listopada 2021 r. w sprawie kwoty 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, stosowanej w okresie od dnia 1 stycznia 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osób, które ubezpieczeniu chorobowemu podlegają dobrowolnie (M. P. z 2021 r. poz. 1083).

Autorka – Katarzyna Michalik – prawnik w LSW.